Yerin adı:Medrese binası Kırşehir kent merkezinde yer almaktadır.
Yapım Tarihi:H. 671 / M. 1272-73
Kitabe:Medrese taç kapısında uzun dikdörtgen beyaz mermer üzerine üç satır halinde Arapça bir kitabe hazırlanmıştır.
Vakfiye:Yapıya ait vakfiye günümüze ulaşmıştır. Vakfiye Moğolca ve Arapça olmak üzere iki dilde hazırlanmıştır. Yapının vakfiyesi tam olarak Türkçe’ye tercüme edilerek yayınlanmış bulunmaktadır.
Kurucu:Kitabede bani olarak Caca oğlu Nureddin Cibril’den bahsedilmektedir. Uzun yıllar Kırşehir emirliği yapan ve Muineddin Süleyman Pervane’ye yakın olan isimlerden biridir.
Sanatçı:Bilinmiyor.
Onarım Durumu:1871 yılında onarılan yapı 1960’lı yıllarda aslına uygun olarak Vakıflar Müdürlüğü tarafından Y.Mimar Ali Saim Ülgen tarafından restore edilmiştir. Günümüzde cami olarak kullanılan medrese oldukça iyi durumdadır.
Plan:Caca Bey Medresesi; kapalı avlulu, üç eyvanlı ve tek katlı bir plana sahiptir. Medreseye giriş kuzey cephe ekseninde dışa taşkın bir taç kapı ile sağlanır. Giriş eyvanından sonra kapalı avluya ulaşılır. Medresenin güneyinde bulunan eyvan mescir olarak hazırlanmış ve bir de mihrap nişi bulunmaktadır. Medresenin güneybatı kanadında öğrenci odaları ve bazı servis mekanları yer alır. Kuzeydoğu kanatta ise türbeye açılan bir diğer eyvan bulunur. Medresenin, avlu ve türbenin iç kısmında kubbe diğer mekanlarda da beşik tonoz tercih edilmiştir. Medresenin minaresi, yapının güney köşesinde konumlandırılmıştır.
Taç kapının basık kemerli açıklığından giriş eyvanına geçilir. Giriş eyvanının güneybatı duvar yüzeyinde sathi sivri kemer içerisine alınmış basık kemerli küçük bir kapı vasıtası ile sivri kemerli beşik tonoz örtülü dikdörtgen planlı küçük bir mekâna ulaşılır. Bu mekânın kapalı avluya açılan sathi sivri kemer içerisine alınmış basık kemerli bir diğer kapısı daha bulunmaktadır. Giriş eyvanına kuzeydoğudan bitişik olan, basık kemerli kapısı güneydoğuda kapalı avluya açılan küçük bir servis mekânı daha yer alır. Medresenin kuzey köşesinde yer alan türbeye kuzeydoğuda yer alan eyvandaki merdiven vasıtası ile ulaşılır. Binanın güneybatısında yan yana dizilmiş aynı ölçülerde, basık kemerli kapıları olan öğrenci odaları yer alır. Günümüzde cami olarak kullanılan yapıda bütünlüğü kapalı avlu ve ana eyvan sağlamaktadır.
Üçboyutlu Özellik:Caca Bey Medresesi özellikle cephe kurgusu ile dikkat çeken önemli bir yapıdır. Binanın asıl cephesinde, eksende konumlandırılmış dışa taşkın taç kapısı, asıl cephenin iki ucunda ve güney batı cephede kullanılan dairesel payandalar özellikle de güneybatı cephede kullanılan zarif den-danlarla oldukça hareketli bir görünüme sahiptir. Örtü sisteminin dışarıda yarattığı hareketlilik de tüm bunlara eklendiğinde yapının cephe kurgusu sona ermektedir.
Malzeme:Yapıda kullanılan malzeme açısından ilk dikkati çeken taş malzemenin yoğun bir şekilde kullanımıdır. Taş malzeme özellikle asıl cephede ve taç kapıda kırmızımsı ve beyaz renklerde kullanılmıştır. Tuğla malzeme ise medresenin minaresinde kullanılmıştır.
Süsleme:Caca Bey Medresesi sahip olduğu mimari kurgu dışında, süsleme programı ile de Anadolu Selçuklu sanatında önemli bir yere sahiptir. Yapının asıl cephe özelliği gösteren kuzeybatı cephesinde eksende dışa taşkın olarak inşa edilen taç kapı kullanılan çift renkli taş işçiliğinin yanı sıra mukarnaslı kavsarası ve taç kapı kanatlarının iç kısımlarında kademeli sivri kemer içerisinde yer verilen nişler ve nişlerin etrafındaki düzenlemeler dönem üslubunu yansıtmaktadır. Diğer Anadolu Selçuklu taç kapılarında çok sık görülen geometrik ve bitkisel süslemelerin yer aldığı geniş bordürler Caca Bey Medresesi’nde görülmez. Geniş bordürlerin yerini burada çift renkli taş işçiliği almıştır. Ayrıca taç kapının en dış iki yanında alttan başlıyarak üst kısma kadar uzanan burmalı sütunceler taç kapının genel düzenlemesi ile uyum sağlamaktadır. Medresenin bu cephesinde süslemeye rastlanılan nokta türbeye açılan penceredir. Cephenin iki ucunda yer alan köşe kuleleri belirli bir yüksekliğe kadar bazı süsleme unsuruna sahipken geri kalan kısmı düz bırakılmıştır. Asıl cephenin batı köşesinde yer alan köşe kulesinin alt kısmında gövde yivli olarak hazırlanmış kuzey köşedekinde ise zincir halkaları şeklinde yüksek kabartma olarak düzenlenmiştir. İç mekânda süsleme unsuruna türbeye açılan kapıda, ana eyvanın iki yanında yer alan iki sütunda ve ana eyvanda bulunan mihrapta rastlanılır. İç mekânda özellikle ana eyvan girişinin iki yanında bulunan küre ve konik külahların birbirini takip etmesiyle oluşturulmuş farklı bir forma sahip sütunlar dikkat çeker. Bu sütunlarda üst kısımda yer alan büyük kürelerin yüzeyi rumi motifleri ile doldurulmuştur.
Tarihlendirme:Mevcut kitabe sayesinde yapının inşa tarihi kesin olarak bilinmektedir.
Değerlendirme:Anadolu Selçuklu mimarisinde kapalı avlulu medreselere mimari kurgusu ve süsleme programı ile iyi bir örnek teşkil eden yapı banisinin maddi gücünü de yansıtmaktadır. Günümüzde cami olarak kullanılan yapı genel olarak iyi durumdadır.
Kaynakça:KURAN, Aptullah, Anadolu Medreseleri, I, Ankara,1969.
ÖGEL, Semra, Anadolu Selçukluları'nın Taş Tezyinatı, Türk Tarik Kurumu, Ankara, 1987.
SÖZEN, Metin, Anadolu Medreseleri, Selçuklu ve Beylikler Devri, 2.Cilt, İstanbul,
1970-72.
TEMİR, Ahmet; Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur El-Din’in 1272 Tarihli Arapça – Moğolca Vakfiyesi, TTK, Ankara, 1989.