Yerin adı: Nevşehir Derinkuyu ilçesine bağlı Til Köyü’nde bulunan yapı bulunduğu köye atfen Til Hanı olarak da isimlendirilmektedir.
Yapım Tarihi: 13. yüzyılın ilk çeyreği.
Kitabe: Yapıdan günümüze ulaşmış herhangi bir kitabenin varlığı bilinmemektedir.
Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Bilinmiyor.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Uzun bir süredir bakımsız olan han geçen zamanın ve doğanın etkisi ile oldukça tahrip olmuştur. Hanın avlu bölümü tamamen tahrip olmuş, kapalı mekânın da avluya bakan cephesi haricindeki beden duvarları yıkılmış örtü sistemi oldukça tahrip olmuştur. K. Erdmann’ın kervansaraylarla ilgili yayınında verilen plandan, yapının o dönemde şimdiki halinden daha iyi bir durumda olduğu anlaşılmaktadır. Oldukça tahrip olan yapı için ayrıca onun restorasyonu için bir yüksek lisan tezi hazırlanmıştır.
Plan: Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan, açık avlu ve kapalı mekânların birlikte düzenlenmesinden oluşmuş, karma planlı bir yapıdır. Avludan günümüze çok fazla bir iz ulaşmamış olup onun detaylar hakkında arkeolojik bir kazı olmaksızın bilgi sahibi olmak oldukça zor görünmektedir. Dikdörtgen planlı kapalı mekanın güneybatı cephe duvarı eğri bir düzlem olarak uzanır. Güneybatı-kuzeydoğu yönünde paralel uzanan beş sahn eksende dikey uzanan başka bir sahnla kesilmektedir. Sahnların tamamı uzanım yönünde sivri kemerli beşik tonoz ile örtülmüştür.
Üçboyutlu Özellik: Yapı genel olarak cephe özelliklerini yitirmiş durumdadır. Sadece kapalı mekânın kuzeybatı yönündeki cephesinde bazı cephe özellikleri görülebilmektedir. Kapılı mekâna giriş dışa taşkın kütlesel bir taçkapı yerine yuvarlak kemerli sade görünümlü bir kapıdan sağlanır. Kapalı mekânda paralel uzanan sahnları dikey olarak kesen orta sahn diğerlerinden yüksek tutularak vurgulanmıştır.
Malzeme: Yapının moloz taş dolgusu kesme taşla kaplanmıştır. Günümüze ulaştığı hali ile yapıda farklı bir malzeme türüne rastlanmaz.
Süsleme: Günümüzdeki hali ile yapıda herhangi bir süsleme unsuruna rastlanmaz.
Tarihlendirme: Yapının kesin inşa tarihini bildiren bir kitabenin mevcut olmaması nedeniyle, tarihlendirmede araştırmacılar hanın sahip olduğu plan tipi ve inşa tekniğini dikkate alarak onu 13. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlendirilmektedir.
Değerlendirme: Karma plan tipinde olan yapıdan günümüze ulaşmış herhangi bir yazılı belgenin varlığı bilinmemektedir. Hanın tarihlenmesinde, onun sahip olduğu malzeme ve inşa tekniğinin yanı sıra aynı kervan yolu üzerindeki yapıların benzer mimari kurgu ile inşa edilmiş olmasından da yararlanılmaktadır.
Kaynakça: ERDMANN, Kurt, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I, Berlin, 1961.
GÖRÜR, Muhammet, “Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları Kataloğu”, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2007, s.473-529.
BARUT, Ömer; Nevşehir, Derinkuyu, Til Köy, Dolay Han Restorasyon Önerisi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2003.
AKOK Mahmut - Tahsin Özgüç: “Üç Selçuklu Abidesi, Dolayhan, Kesik köprü Kervansarayı ve Han camii.” Belleten, C.22, S. 86,Ankara, 1958, s. 251–259.