Yerin adı: Kayseri ili Melikgazi ilçesinde Lalapaşa Mahallesinde bulunmaktadır.
Yapım Tarihi: 13. yüzyıl.
Kitabe: Yapının batı girişinin üzerinde, beyaz mermerden dikdörtgen şeklinde yapılmış bir onarım kitabesi bulunmaktadır.
Vakfiye: Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu: Yapı banisinin I. Alâeddin Keykubad’ın lalası olan Lala Muslihittin olduğu düşünülmektedir.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Cami ve kümbet’ten oluşan bir kompleks olarak görülebilecek mimaride dikdörtgen planlı bir cami kurulumu vardır. Mihrap önü kubbe ile örtülü yapının kubbeyle örtülü orta mekâna açılan orta nef hemen iki yanında doğu-batı yönünde ise beşik tonozlu yedi neften oluşmaktadır. Camiye giriş batı ve kuzey yönünde bulunun iki kapıdan sağlanmaktadır. Yapının doğusunda bulunan nefin duvarında bulunan bir kapıdan kümbet bölümüne geçilmektedir.
Plan: Cami ve kümbet’ten oluşan bir kompleks olarak görülebilecek mimaride dikdörtgen planlı bir cami kurulumu vardır. Mihrap önü kubbe ile örtülü yapının kubbeyle örtülü orta mekâna açılan orta nef hemen iki yanında doğu-batı yönünde ise beşik tonozlu yedi neften oluşmaktadır. Camiye giriş batı ve kuzey yönünde bulunun iki kapıdan sağlanmaktadır. Yapının doğusunda bulunan nefin duvarında bulunan bir kapıdan kümbet bölümüne geçilmektedir.restorasyon sırasında Hacı Kılıç Camii mihrabından alınan kalıpla yapılmıştır. Herhangi bir tarihsel ve mimari özelliği bulunmamaktadır. Mihrap önü kubbesi çift merkezli sivri kemerlere oturmakta olan yapının ortasındaki kubbe de aynı tipte profilli kemerler tarafından taşınmaktadır. Cami kareye yakın dikdörtgen şeklinde kesme taş örgülü 34 ayak tarafından taşınmaktadır. Üzerinde bulunan bezemelerin birçoğu dökülmüş olan kündekari tekniğiyle yapılmış ahşap bir minber bulunmaktadır. Minber yapılış tekniği ve üzerindeki ayetlerin yazı kaligrafisi değerlendirildiğinde 13.yüzyıla tarihlendirilmektedir.
Üçboyutlu Özellik: Batı ve kuzey yönünde birer kapısı bulunan yapının kuzey ve güney duvarında üçer pencere bulunmaktadır. Yapının yine kuzey ve güney duvarlarında pencere aralarına gelecek şekilde sıralanmış çörtenler bulunmaktadır. Doğu duvarının alt sırasında altı üst sırasında ise dört adet pencere bulunmaktadır. Cephe duvarının hemen üstünde bulunan kornişin altında ise beş çörten bulunmaktadır. Girişlerden bir diğerinin yer aldığı batı duvarında ise beş pencere ve bu pencerelerin arasında beş çörten bulunmaktadır.
Malzeme: Zaman içerisinde geçirdiği değişimlerle günümüze ulaşabilen yapı moloz taş dolgulu kesme taş malzeme ile inşa edilmiştir.
Süsleme: Cami içerisindeki tek süsleme programı minber üzerinde uygulanmıştır. Kündekari tekniğinde yapılan minberin aynalıkları, korkulukları ve köşk kısmının yanlarında geometrik geçmeli süslemeler vardır.
Tarihlendirme: Caminin ve kümbetin eş zamanlarda yapıldığı düşünülmekte fakat tarihlendirme noktasında farklı görüşler bulunmaktadır. Son veriler ve değerlendirmeler ışığında yapının 13.yüzyıl başlarında inşa edildiği düşünülmektedir.
Değerlendirme: Lala (Lale) Camii kesme taşlardan inşa edilmiş kalın duvarlı, kemerli, tonozlu bir yapıdır.
Kaynakça: KURU, A.Ç., Kayseri’de Türk Devri Mimarisi,İlköz Matbaası, Ankara, 1999.