Yerin adı: Adıyaman ili Gölbaşı ilçesinde Hamzalar Köyü sınırları içerisinde bulunmaktadır. İlçe merkezine yaklaşık 35–40 km uzaklıkta ulaşılması güç bir noktada konumlanmıştır. Bölge Derbend Ağzı olarak ta adlandırılmaktadır ve bazı kaynaklarda yapı bu isimle anılmaktadır.
Yapım Tarihi: 13. yüzyılın ilk yarısı.
Kitabe: Kitabesi bulunamamıştır.
Vakfiye: Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu: Yapının kimim tarafından yaptırıldığı net olarak bilinmemektedir. Bazı kaynaklarda hanın Anadolu Selçuklu Elbistan valisi Emir Kamereddin tarafından yaptırıldığı belirtilmektedir.
Sanatçı: Bilinmemektedir.
Onarım Durumu: Yapı günümüzde oldukça harap durumdadır. Mekânın kalıntıları civarında bir başka yapıya ait olduğu düşünülen kalıntılar bulunmaktadır.
Plan: Han kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı bir kuruluma sahiptir. Yapı biri açık diğeri kapalı olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.
Yapının taç kapısından girildiğinde kuzey güney yönünde konumlanmış dikdörtgen bir avlu ile karşılaşılmaktaydı. Avlu içerisinde, girişin kuzeyinde dikdörtgen planlı bir odanın ve hemen bitişiğinde ise kare formda iki odanın bulunduğu tespit edilmiştir. Yine aynı mekânın güneyinde ise dikdörtgen planlı iki mekân bulunmaktadır. Tüm bu odaların bir kapıyla avluya açıldığı tespit edilmiştir. Yine avlunun doğu kanadında kuzey ve güney kanatlardakiler tekli dikdörtgen hücreler halinde bulunmaktadır ve bu hücreler bir kapı ile birbirilerine bağlanmaktadır.
Avlunun kuzey tarafında bulunan bir kapıyla kapalı bölüme geçilmektedir. Mevcut izlerden bu birimin üç sahnlı bir plan düzenine sahip olduğu tespit edilmiştir. Üst örtünün ise boydan boya sivri beşik tonozlarla kaplı olduğu anlaşılmaktadır.
Üçboyutlu Özellik: İki birimden oluşan hanın beden duvarları farklı şekillenişteki payandalarla desteklenmiştir. Bu payandalardan kuzeybatı ve güneybatı köşelerde bulunanlar büyük kare formda, kuzeydoğu ve güneydoğu köşelerde ise dikdörtgen formda kullanılmışlardır. Yapıda destek amaçlı kullanılan payanda sayısı bir hayli fazladır. Açık bölümün batı duvarında hana girişin sağlandığı taçkapı bulunmaktaydı.
Kapalı bölüm için ise batı duvarında beş açık bölümün güney duvarında bir adet olmak üzere destek kuleleri bulunmaktaydı.
Malzeme: Moloz taş doku üzeri kesme taş ile kaplanmıştır. Yapının duvar örgüsünde Horosan harcını kullanıldığı görülmektedir. Kaplamada kullanılan kesme taşlar kaybolmuştur.
Süsleme:Günümüzdeki mevcut durum yapının süsleme programına dair bir veri sunmamaktadır.
Tarihlendirme:
Değerlendirme: Günümüzde oldukça harap durumda bulunan yapı Besni-Elbistan yolu üzerine inşa edilmiştir. Kamereddin Hanı geleneksel Anadolu Selçuklu Kervansaray plan tiplerinden olan iki bölümlü hanlar gurubuna girer. Yapının bulunduğu alanda biran önce bilimsel bir çalışma yapılmalıdır. Bu çalışmalar sonucunda hiç şüphesiz yapıyı ve dönemi anlamlandıracak verilere ulaşılacaktır.
Kaynakça: ASLANAPA, Oktay, Anadolu'da İlk Türk Mimarisi, Başlangıcı ve Gelişmesi, Atatürk
Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1991
-BAYHAN, Ahmet Ali-Fikri SALMAN, “Adıyaman/Gölbaşı’nda bir Anadolu Selçuklu Kervansarayı:Kamereddin (Derbend Ağzı) Hanı”,Sanat-Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi,S.7,Erzurum,2005,s1-10.
-ERDMANN, Kurt, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I, Berlin, 1961.
-ÖZGERGİN, M. Kemal, “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları”, Tarih Dergisi, XV/20, 1965, s.141-170.