Yerin adı: Kahraman Maraş’ın Afşin ilçesinde Eshab-ı Kehf mağarasının üzerine inşa edilmiştir.
Yapım Tarihi: H. 630 / M. 1232-33
Kitabe: Yapıda iki farklı kitabe bulunur. Kitabelerden doğu cephede pencerelerin üzerinde uzanan tek satırlık kitabe harap olmasından dolayı okunamaz. Diğer kitabede caminin giriş kapısı üzerinde üç satır olarak düzenlenmiş Arapça kitabe bulunur.
Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Uzun yıllar Maraş emir sıfatı ile görevde bulunan Nasrüddin Hasan Bey tarafından inşa ettirilmiştir.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Anadolu Selçuklu dönemi sonrasında yapılan onarımlara ilişkin herhangi bir onarım kitabesi bulunmamaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğünce yapı 1959 yılında restore ettirilmiştir.
Plan: Mihrap önü kubbeli çok bölüntülü plana sahip yapı cami ve mağara olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Cami bölümü de kendi içinde farklı örtülerle bölümlere ayrılmış durumdadır. Mihrabın bulunduğu mekan kubbe ile örtülü olup, diğer mekanlar sivri kemerli beşik tonozla örtülmüştür. Mihrap önü kubbesinin örttüğü kısmın gerisindeki bölüm doğu batı doğrultusunda uzanan üç sahna ayrılmıştır.
Taştan basit bir mihrabı olan yapının iç kısmı kireçle badanalanmış olup yer yer moloz taş örgü görülebilmektedir. Yapıda hemen kubbenin arkasındaki bölümde güney-kuzey doğrultusunda art arda sıralanmış devşirme sütun gövdesi ve başlıkları taşıyıcı unsur olarak kullanılmıştır. Caminin batısında bulunan bir kapı açıklığı ile dikdörtgen planlı tonoz örtülü mağara bölümüne geçilir.
Üçboyutlu Özellik: Genel hatları ile cephelerde sade bir görünüm hâkimdir.
Malzeme: Yapıda kesme taş, moloz taş ve devşirme mermer malzeme kullanılmıştır.
Süsleme: Caminin giriş kapısında burmalı sütunçeler ve pencere kemerlerinin kilit taşlarında çeşitli rozetler kullanılmıştır. Ayrıca yapıda kullanılan devşirme malzemelerde yapının süsleme programına dâhil edilebilir.
Tarihlendirme: Mevcut kitabe sayesinde tarihlendirmede herhangi bir sorunla karşılaşılmaz.
Değerlendirme: Yapının mimari kuruluşundan çok Eshab-ı Kehf ya da diğer adı ile “Yedi Uyurlar”ın Hıristiyanlıkta da yer alması burayı iki din için kutsal bir mekan haline getirmiştir. Mimari bir unsur olarak caminin şekillenmesinde mağara birinci derecede rol oynamıştır. Diğer taraftan caminin iç kısmında batıda bulunan bölümün Bizans menşeli olması yapıda kullanılan devşirme malzemenin kaynağına da biraz olsun ışık tutabilmektedir.
Kaynakça: ASLANAPA, Oktay, Anadolu'da İlk Türk Mimarisi, Başlangıcı ve Gelişmesi, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1991.
PARLA, Canan, I. Alâeddin Keykubad Yapılarında Biçim ve Estetik, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sos. Bilm. Ens., Ankara, 1997.
SÜMER, Faruk, Eshabü’l Kehf (Yedi Uyurlar), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1989.