Yerin adı: Tunceli ilinin Mazgirt ilçesinde bulunan, Elti Hatun Camisi’nin kapalı olan son cemaat mekânın kuzey cephesinde bitişik olarak yer alır.
Yapım Tarihi: H. 650 / M. 1252
Kitabe: Çeşme nişi içerisinde, kavsaranın altında, Nesih hatla Arapça yazılmış iki satırlık kitabe günümüze ulaşmıştır.
Vakfiye:Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Yapının banisi, cami kitabesinde belirtildiği üzere Elti Hatun’dur. II. Kılıç Arslan’ın oğlu II. Süleyman Şah’ın kızıdır. Kayseri Külük Camini onartan Atsız Elti Hatun ile II. Süleyman Şah’ın kızı Elti Hatun’un aynı kişiler olmadığı aradaki zaman farkından anlaşılmaktadır.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Günümüzde suyu akmayan çeşmenin yalağı yükselen kot seviyesi nedeniyle toprağa gömülmüş durumdadır. Çeşmenin üst kısmında toprak ve moloz örtülü kısmın orijinalinde taştan kırma çatı ile örtüldüğü düşünülebilir. 1971 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restorasyonu gerçekleştirilmiştir.
Plan: Elti Hatun Camii son cemaat yerinin kuzey cephesine bitişik olarak yapılan çeşme, nişi ile birlikte dikdörtgen bir plana sahiptir.
Üçboyutlu Özellik: Duvar yüzeyinden dışa taşkın çeşme istalaktitli bir kavsaraya sahiptir. Çeşmenin dış yüzeyinde dikkati çeken tek unsur, çeşmenin dış yüzeyinde dolanan profil hattır.
Malzeme: Çeşme tamamen kesme taştan yapılmıştır.
Süsleme: Çeşmede süsleme unsuru olarak bahsedilebilecek bir iki detay dışında çok fazla bir şey yoktur. Sade bir görünüme sahip çeşmenin istalaktitli kavsarası ve çeşmenin dış yüzeyinde dolanan profil hattı haricinde başka bir süsleme unsuruna rastlanmaz.
Tarihlendirme: Çeşme üzerinde bulunan kitabede tarih kaydı bulunmasa da cami kitabesinde verilen H. 650 / M. 1252 çeşmenin de inşa tarihi olarak kabul edilir.
Değerlendirme: Sade bir görünüme sahip yapının, camide bulunan ve günümüze ulaşan kitabesi sayesinde, onun inşa tarihini ve banisini öğrenmekteyiz. Banisinin Anadolu Selçuklu hanedanından bir bayan olması da oldukça dikkat çekicidir. Anadolu Selçuklu mimarisinde örnek olarak çeşmelerin az sayıda olduğu düşünülürse Elti Hatun çeşmesinin önemi anlaşılacaktır.
Kaynakça: ASLANAPA, Oktay, Anadolu'da İlk Türk Mimarisi, Başlangıcı ve Gelişmesi, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1991.
DURUKAN, Aynur; “Anadolu Selçuklularında Kadın Baniler”, Vakıflar Dergisi, S. 27, Ankara, 1998, s. 15-36.
ÖNGE, Yılmaz; Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, TTK, Ankara, 1997.
TUNCER, O. Cezmi; “Tunceli-Mazgirt Elti Hatun Camii”, Önasya, C. VII, S. 75, 1971.