Yerin adı: Hanikah, Afyon il merkezine yaklaşık 25 km uzaklıkta olan Sinanpaşa ilçesine bağlı Boyalıköy’de bulunmaktadır. Aynı avlu içerisinde Eyvan Türbe ve Kureyş Baba Künbeti ile birlikte bir yapı topluluğu oluşturmaktadır.
Yapım Tarihi: 13. yüzyılın ilk yarısı.
Kitabe: Yapıdan günümüze ulaşmış herhangi bir kitabenin mevcudiyeti bilinmemektedir.
Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Bilinmiyor.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: Cumhuriyet öncesi Osmanlı döneminde de 17. yüzyılda Bektaşi tekkesi olarak kullanıldığı bilinen yapının bu dönemlerde çeşitli onarımlar gördüğü muhakkaktır. Cumhuriyet sonrasında harap olan yapının restorasyonu 1969 yılında başlamış ve bir iki yıl içerisinde tamamlanmıştır. Bu restorasyon sırasında yapının içerisindeki moloz yığını kaldırılmış, duvarların yıkılan kısımları tamamlanmış, yapının orta mekandaki kubbe haricinde diğer mekanların örtüsü yeniden yapılmıştır. Yapıda son restorasyon çalışması 2007 yılında gerçekleştirilmiştir. Bu restorasyon çalışması sırasında yapının iç mekanda ve cephelerinde derzler yenilenmiş, tahrip olan duvarlar tamamlanmış ve orta mekan kubbe formunda, şeffaf ve hafif malzeme ile örtülmüştür.
Plan: Yapı kuzey-güney doğrultusunda uzanmaktadır. Giriş cephesi hariç tek katlı dikdörtgen planlıdır. Yapının giriş cephesi kuzeydedir. Kuzey cephede girişi sağlayan açıklıktan batı ve doğuda yer alan, kareye yakın dikdörtgen planlı iki mekâna geçit veren bir koridora ulaşılmaktadır. Koridor sonundaki ikinci bir açıklıktan, kuzey ve güney yönlerde beşik tonoz, ortada ise kubbe ile örtülü mekâna varılmaktadır. Orta mekândan, doğu ve batıda yer alan toplam altı hücreye geçilmektedir. Yapı girişi hariç; kuzey, doğu ve batı cephesinde toplam üç dikdörtgen pencere yer almaktadır.
Üçboyutlu Özellik: Yapının mimari kurgusunda en dikkat çekici alan, kubbe ile örtülü kapalı avlu mekanıdır. Burada daha önce mevcut olan kubbe dört devşirme sütun tarafından taşınmaktaydı. Aynı zamanda devşirme sütunların başlıkları ve kaideleri dahi Erken Bizans devrine ait ürünlerdir. Kubbenin güney tarafında, tonoz örtülü mekanda basit bir nişten ibaret mihrabı bulunmaktadır. Bu bölümün hanikahta mescit olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Malzeme: Yapının moloz taş dolgusu cephelerde farklı boyutlarda kesme taşla kaplanmışken, 1969’da başlayan restorasyon çalışması sırasında oldukça harap durumdaki duvarlar adeta yeniden yapılmıştır. İç mekanda ise duvarlarda moloz taş örgü görülebilmektedir. Günümüze ulaşmayan kubbe ve onu taşıyan kemerlerde tuğla malzeme kullanılmıştır.
Süsleme: Yapının sade olması yanı sıra, süreç içerisinde yapıda meydana gelen tahribat yapıda bazı izleri silmiştir. Bezeme unsuru olarak dikkati çeken devşirme malzemelerin sahip oldukları süslemelerdir. Özelliklede kubbeyi taşıyan dört sütunun bir birinden farklı sütun başlıkları dikkat çekicidir. Üç başlık iyonik impost diğeri de imposttur. Bu başlıkları üzerinde bitkisel süslemenin yanı sıra karşılıklı yerleştirilmiş kuş figürü ve haç motifleri yer alır.
Tarihlendirme: Yapı hakkında farklı bazı görüşler bulunmaktadır. Hanikah yakınında bulunan kümbette, Kureyş bin İlyas bin Oğuz ve kardeşi Hacı Mehmet bin Oğuz’un metfun olduğu rivayetine dayanılarak, Boyalıköy Hanikahı Kuryş bin İlyas bin Oğuz’a mal edilir ve yapının 1210’da inşa edildiği ileri sürülür. Fakat Boyalıköy Hanikahı ve yakınında bulunan eyvan tipi türbenin mimari kurgusu dikkate alınarak yapılan tarihlendirme biraz daha geç bir tarihi işaret etmektedir. Ayrıca Kureyş bin İlyas bin oğuz hakkındaki rivayetin sadece Evliya Çelebi’de geçmesi, bu söylenceye dayanılarak yapılan tarihlendirmeyi zayıflatmaktadır.
Değerlendirme: Uzun yıllar harap durumda olan yapı öncelikle 1969 yılında başlatılan restorasyon çalışması ile kurtarılmıştır. Restorasyon öncesinde ve sonrasında bazı araştırmacılar tarafından değerlendirilen yapı, uzun yıllar medrese olarak kabul edilmiş fakat yapının bulunduğu mahal ve planındaki farklılık yapının medrese olamayacağını ortaya koymuştur. Diğer taraftan yapının mimari kurgusunda Orta Asya geleneğine ait izlerin görülmesi Boyalıköy Hanikahı’nın kültürel değerini arttırmaktadır.
Kaynakça: ANONİM, Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Ankara, 1983.
ASLANAPA, Oktay; Anadolu'da İlk Türk Mimarisi, Başlangıcı ve Gelişmesi, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1991.
EYİCE, Semavi; “Anadolu’da Orta Asya Sanat Geleneklerinin Temsilcisi olan bir Eser: Boyalıköy Hanikahı”,Türkiyat Mecmuası, C. XVI, İ.Ü.T.E, 1971, s. 39-56.
GÖNÇER; Süleyman; Afyon İli Tarihi, C.I, Karınca Matbaacılık, İzmir, 1971.