Yerin adı: Sinop ili Durağan ilçesinde bulunmaktadır. Boyabad-Vezirköprü yolu üzerinde bulunan han Pervane Süleyman Hanı olarak da adlandırılır.
Yapım Tarihi: Kitabesine göre yapı H. 664 / M.1266 yılında inşa edilmiştir.
Kitabe: Selçuklu neshi ile yazılmış Arapça kitabesi bulunmaktadır.
Vakfiye: Vakfiyesi bulunamamıştır.
Kurucu: III.Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde Selçuklu veziri Pervane Muineddin Süleyman bin Ali tarafından yaptırılmıştır.
Sanatçı: Yapının mimarının kitabede adı geçen Güherbaş oğlu Abdullah olduğu düşünülmektedir. Diğer bir kaynağa göre Kayserili Sa’d isimli bir şahıs da yapının mimarları arasındadır. Kastamonu Yılanlı Şifahanesi de aynı mimar tarafından yapılmıştır.
Onarım Durumu: Bir külliye olarak tasarlanan yapının batısında bulunan medresesi ve güney batısında bulunan camisi günümüze ulaşamamıştır. Yakın zaman kadar en azından bazı kalıntıları görülebilen ve külliyeye ait olduğu düşünülen bir hamam kalıntısı da yok olmuştur. Günümüze ulaşabilen han 2007 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore ettirilmiştir. . 90’lı yıllarda oldukça viran halde görülen yapı restorasyon neticesinde adeta yeniden inşa edilmiştir. Ancak yapılan restorasyonun yapının asıl kimliği üzerinde nasıl bir etki yarattığı üzerinde durulması gereken bir konu olmalıdır
Plan: Bir külliye kurgusunun parçası olarak düşünülmesi gereken yapı Anadolu Selçuklu kervansaray mimarisinin klasik kurulum kurgusuna sahiptir. Kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı iki bölümden oluşmaktadır. Yapının konumlandığı yer itibariyle her iki bölümünün de şekillenmesi farklılık göstermektedir. Yapının avlulu bölümü enine kapalı bölümü ise dikine bir kuruluma sahiptir. Bu günümüzde de bilim insanları tarafından cevaplanması gereken bir soru olarak durmaktadır.Yapının avlulu girişi batı cephe ekseninde yer alan kemerli giriş kapısından sağlanmaktadır. Dikdörtgen planlı bir avlu ile karşılaşılan mekânda girişin hemen yanında dikine plan kurulumunda tonoz örtülü mekânlar vardır. Açık avlu revaksız olup zemini moloz taş üzerine topraktır. Girişin hemen solunda enine doğru genişleyen tonoz örtülü bir alan vardır ve duvarlarda pencereler bulunmaktadır. Her bölüm payelerle birbirinden ayrılmıştır. Bu ayrımlar kemer şeklinde geniş açıklıklar yaratmıştır. Giriş ekseninde iri tonozlu kare köşe odaları bulunmaktadır ve bu bölümün hol duvarı ile birleştiği köşede dışarı kemerli bir çıkış açılır. Kapalı bölüm ise avlulu bölümün kuzey cephe ekseninde bulunan taçkapıdan sağlanmaktadır. Bu kapalı bölüm ortadaki geniş yanlardakiler dar olmak üzere üç neften oluşmaktadır. Mekânların üzeri sivri tonoz örtülüdür.
Üçboyutlu Özellik: Yapının restorasyon sonucu oluşan görüntüsü eski kimliğini verecek bir dokudan uzaktır. Avlulu bölümün girişi batı cephesinde bulunan dışa taşkın bir kapıdan sağlanmaktadır. Taçkapı yapılan restorasyon neticesinde kesme taş ile kemerli bir giriş oluşturacak şekilde yeniden inşa edilmiş olup orijinal görünümüne dair izler kaybolmuştur.
Moloz taş ve tuğla örgülü bir cepheye sahiptir. Yapı köşelerde yuvarlak, kenarlarda ise dik açılı payandalar tarafından çevrelenmiştir. Altı adet yuvarlak beş adet dik açılı payanda bulunmaktadır. Cephe üzerinde yer yer çörtenler bulunmaktadır.
Malzeme: Kesme taş, moloz taş ve tuğla malzeme birlikteliği neticesinde ortaya çıkan bir yapıdır. Dış cephede ve iç duvarlarda tuğla sıra örgüleri ve moloz taş ,kapı ve iç payelerde kesme taş kaplama kullanılmıştır.
Süsleme: Özellikle geçirdiği restorasyonu da dikkate alarak değerlendirilen yapı için herhangi bir süsleme programı görülmektedir.
Tarihlendirme:
Değerlendirme: İki bölümlü Selçuklu Kervansaray uygulamalarından biri olan yapının kurulum planı hakkında farklı neden sonuç ilişkileri kurulabilir. Önemli bir ticaret yolu üzerinde bulunan ve bir yapılar bütünü olarak değerlendirilen külliyeden yalnızca han yapısı günümüze ulaşabilmiştir. Yapı Anadolu Selçuklu Yapı envanterinin son olgun örneklerinden biri olarak değerlendirilmektedir.
Kaynakça: - ESEMENLİ,Deniz, Sinop İli Türk Dönemi Mimarisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üni. Sos. Bilm. Ens. İstanbul,1990.
-KARPUZ,Haşim-KUŞ,Ahmet ,Anadolu Selçuklu Eserleri Fotoğraf Albümü I-II,Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları,İstanbul,2008.
-ACUN,Hakkı,Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları,Kültür ve Turizm Bakanlığı,Ankara,2007.
-GÖRÜR,Muhammet, “Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları Kataloğu”,Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, s.473-529, Kültür ve Turizm Bakanlığı,Ankara,2007.