Yerin adı: Kütahya İl merkezinde, Balıklı Mahallesinde yer alır.
Yapım Tarihi: Mayıs 1237.
Kitabe: Yapım ve onarıma ait beş adet kitabe bulunmaktadır.Kuzeyde giriş kapısının üstünde yan yana duran iki kitabe; yine burada küçük mermer levha üzerinde dört satırlı kitabe, minare kaidesindeki kitabe ve 1897 tarihli küçük kitabe.
Vakfiye: Yapıya ait vakfiye bulunamamıştır.
Kurucu: Hazer Dinarı tarafından, Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1246) zamanında yapılmıştır.
Sanatçı: Bilinmiyor.
Onarım Durumu: 1381/82 yıllarında Germiyanoğlu Süleyman Şah tarafından onarılmıştır. Sonraki onarım 1642/43 tarihlidir ve Salih Mehmed yazmaktadır. Minareyi yaptırarak minber koydurmuş böylece mescid iken camiye çevrilmiştir.1799/1800, yılında ise Hacı Mustafa’nın vasiyeti üzerine oğlu Hafız’ın harabeye dönmüş camiyi yeni bir eser yaparcasına yeniden ihya ettiği anlaşılıyor. Son olarak 1897 yılında mutasarrıf Fuat Paşa ve başkatip Ali Efendi’nin önayak olması ile halk yardımıyla tekrar elden geçirilmiştir. Bu devirde yapılanların önemli bir bölümü kubbe göbeği ve diğer kalemişleriyle mihrap ve mihrap alınlığındaki çini kaplamalar başta olmak üzere, son cemaat yeri saçakları ve sıva –badana olmalıdır. Günümüzde iyi durumdadır.
Plan: Kare planlı ve kubbe ile örtülü yapı, üç bölümlü son cemaat yerine sahiptir. Giriş kapısı basit düzenlenmiş olup üzerinde kitabeler yer alır.Kare planlı harimde sadece batı duvarında iki pencere bulunmaktadır.Kubbe kasnağında üç ve kubbe eteğinde dört yönde açılmış pencerelerle mekana aydınlık sağlanmaktadır. Kesik sivri tromplar üstüne oturan kubbe eteğinde kalın silmeli bir kuşak yer alır. Geçiş bölgesinde, kesik sivri tromplar sonraki onarımlarda, yuvarlak kemerler arkasına gizlenmiştir. Mihrap son devir özelliklerini sergiler, iki yanı plastır çıkmalı, üstü üçgen alınlıklıdır. Üçgen alınlıkta çini kaplama görülür. Mihrap kitabesinin altında 1316/ 1898/99 tarihi ve beyaz çerçeve altında, koyu zemine ince beyaz hatla yazılmış usta kitabesi görülür. Amel-i Mehmed Emin min telamiz-i Mehmed Hilmi Kütahya yadigâr. Giriş kapısının iç tarafındaki pencere yeri kapatılmış, burada iri kufi yazı kompozisyonu yer alır. Köşelerde Allah, Muhammed ve Eshab isimleri ile kasnak pencereleri etrafında aynı türde ince nakışlı çerçeveler kullanılmıştır. Mihrap üstündeki pencerenin köşe dolgularında da kufi karakterinde yazı istifi yer alır. Kubbe göbeğinde madalyon biçimi yazı istifinde usta imzası seçilir.
Üçboyutlu Özellik: Kuzey cephede yer alan son cemaat yeri iki sütunun taşıdığı üç yuvarlak kemerle dışarı açılır, kemerler pandantifli kubbeleri taşımaktadır. Kesme taş kaplamalı son cemaat yeri cephesi, camekânlıdır. Seyrek dişli iki kademeli saçak kornişinden sonra, ana mekânın tuğla kubbe kasnağında da silmeli taş kornişler görülür. Kubbenin üstü piramit çatı ve kiremitle örtülüdür. Son cemaat yerinin kuzey-doğusunda bahçenin köşesinde diyagonal duran minare vardır. Minare çifte şerefelidir.
Malzeme: Yapıda inşa malzemesi olarak kesme taş ve tuğla kullanılmıştır.
Süsleme: Kubbe göbeğinde madalyon biçiminde yazı, harim içinde kufi yazı, mihrap alınlığındaki çini kaplama , cephelerde silmeler görülür.
Tarihlendirme: İlk yapıldığında yapının tek kubbeli mescit olması mümkündür, tromp sistemi oldukça gelişmiştir. 1642/43 yılında minare eklenip camiye çevrildikten başka bir yenilik yapılıp yapılmadığı bilinmiyor. Son cemaat yerinin ise en erken Germiyanlı döneminde, yapı karakterine bakılarak ise XVIII. yy son yıllarında eklenmiş olacağı daha kuvvetli ihtimaldir.
Değerlendirme:
Kaynakça: İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Kütahya Şehri, İstanbul 1932.
Mustafa Çetin Varlık, XVI. yy’da Kütahya Sancağı, Erzurum 1980.
Ara Altun, “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi” Atatürk’ün Doğumunun 100. yılına Armağan, İstanbul 1981-1982.
Faruk Şahin,”Kütahya’da Çinili Eserler”,Atatürk’ün Doğumunun 100. yılına Armağan, İstanbul 1981-1982.